بهترین مطالب وعکسهای معماری ایران و جهان

بهترین آموزشها انواع ترفند انواع مقالات مفید تصاویر کمیاب و..

بهترین مطالب وعکسهای معماری ایران و جهان

بهترین آموزشها انواع ترفند انواع مقالات مفید تصاویر کمیاب و..

دوره قاجار- باروک ایرانی

                                            دوره قاجار- باروک ایرانی

در سال ( 1250 ه. ش)، که ناصردین شاه به اروپا سفر کرد و اولین پادشاه ایرانی که بدون قصد کشور گشایی پا از وطن بیرون گذاشت :دارالفنون تاسیس شده بود ، ایر کبیر به قتل رسیده بود و حضور هیئت های اروپایی در پایتخت اشکار بود. ملکه ویکتوریا بر انگلستان سلطنت می کرد و میرفت تا عنوان ملکه ی هندوستان را نیز بدست اورد . ناپلون سوم از سلطنت در مکزیک و سپس فرانسه بر کنار شده بود. اوسمان در کار باز سازی پاریس بود و گارنیه در کار تکمیل ساختمان اپرای پاریس بود.

در پایان سالهای سلطنت 50 ساله ی ناصرالدین شاه ،برج و باروری تهران به سبک رنسانس ساخته شده بود ،کمال الملک هنر پرسپکتیو را به کمال رسانده بود،و فنون و مهارتهایش را به نسل اینده اموزش می داد.شاهزاده میرزا ملکم خان فرامو شخانه ها را بر پا کرده و مشغول هنر نماییهای دیگر بود، اروپاییها دستگاه دولت را اداره می کردند ، ثروتمندان جلوی پرده های نقاشی شده به سبک ویکتو ریایی و نمای باغهای انگلیسی ژست می گرفتند و اشخاصی چون روسی خان و سرگین و حتی خود قبله عالم از ان عکس می گرفتند و نفوذ معماری اروپا در انواع گوناگون ساختمانها و در خیابان های شهر جا افتاده بود.

در حقیت مدتها قبل از انکه شاه راه سفر در پیش گیرد ، این گرایش اغاز شده بود . ویلای سبک اروپایی معیر الممالک کامل ترین نماد ان روند است که تاثیر آن در بنای شمس العماره و تکیه ی دولت نیز که زیر نظر معیر الممالک ساخته شدند به خوبی محسوس است.

در این عهد ، خانه ثروتمندان بیش از بیش با سر مشق گیری از بناهای اروپایی ساخته میشد. در این میان ستون غالبا نقش مهمی داشت.  شاید بتوان گفت استفاده از شیروانی که در این زمان متداول شد ، خود اسباب حضور مجدد ستون در نمای بنا را فراهم اورد . ستون های عظیم تزئین شده و پر نقش و نگار در ویلاها و کاخ های اغنیا پدیدار شد . ستون هایی که مستقیما از مغرب زمین اقتباس شده بودند ، از گوشه و کنار شهر تهران سر بر آ ودند . اغلب این ستون ها، اگر نه در اساس ولی در پرداخت باروک بودند ک ستون های نمایشی که تصنع ظاهری بر جوهرهی اصلی انها تقدم داشت . ویژگی اصلی معماری قاجاری را به حق متکلف بودنش میدانند. این ویژگی را بهتر از همه میتوان در معماری ویلاهای سبک اروپایی این دوران به وضوح دید. همگی ویلاها و کاخ های پر زرق و برق ثروتمندان به تقلید یا اقتباس از طرح های سبک باروک بنا شد ند و سبک باروک ایرانی را پدید آوردند .

نقشهای پیچیده ی کنده شده بر سنگ و گچبری های تزئینی گل و بته دار بر ستون های مختلط مجلل و ، از سوی دیگر ، تنوع و گونه گونی طرحها که هر یک به تنهایی منحصر به فرد بودند،ازویژگیهای برجسته اقامتگاه ثروتمندان در این دوره بود.این رفتار با ستون نشان می دهد که ارزش نمادین این عنصر معماری درک شده بود . آیینه کاری، نقش زدن، شیرها، پریهای دریایی و تاجهای گچی ،همه وهمه رنگ وبوی هنر ایرانی داشتند.

هر چند این نوع معماری خاص اغنیا بود ، به هر حال در کوچه و بازار نیز دیده می شد.. در اواخر دوره قاجاریه واوایل عصر پهلوی، ستون در چشم انداز شهری نیز جلوه گر شد،که هر چند با آن عظمت خود را به رخ نمی کشید، ولی در انواع سبکهای کلاسیک و نیز نوآوریهای منحصر بفرد در طرح سر ستونها که خاص همان زمان و مکان بودند دیده میشد.

از همین روست که می شود در سنگلج ، چاله میدان و عودلاجان ، در خانه ها و نمای جلوی حجره های تجّار، ردیفی از ستونها و ایوانهای ستوندار مشرف به خیابان و حیاط ،همچنین ورودیهای ستوندار و طاقنماها را دید. اینجا و آنجا ، ستون دوریک ، شکوهمند ومجلل ، وحتی ستون تجریدی شده ایونیایی و مهمتر از همه ، گونه هایی غنی از ستونهای مختلط یا قرنتی که اغلب از گل و بوته نقشی بر چهره دارند، به چشم می خورند.

تنه اصلی بعضی از ستونها استوانه ای شکل است ، ولی بیشتر ستونهایی را می توان یافت که مقطع عرضی آنها چهار گوش یا شش گوش است و بیشتر به سر ستون توجه شده ، به حدی که پایه و تنه تحت الشعاع قرار گرفته است. لایه ای از گچ روی تیرهای چوبین را می پوشاند ، وروی آن   موتیفهای تخت دو بعدی گچکاری می شد.

سر ستونهایی نیز در این میان دیده میشوند که احتمالا بعدها اضافه شده اند و از لحاظ تجریدی بودن چشم را خیره می کنند. شاید بتوان گفت از میان تمام سبک های پیشین این سبک هندسی جدید بیشترین بنای تخیل هنری را همراه دارد.

در این دوره از معماری، منبع الهام بی هیچ شک و شبهه ای غربی است . گفته می شود معمارانی چون استاد علی محمد خان صانعی ، معمار باشی ، بناهای خود را با استفاده کارت پستال و عکس ساختمان های اروپایی می ساختند .شاید دقیقا همین دوره از ساختمان های اصلی ، و اتکا به حافظه و شواهد تصویری محدود بود که امکان بیان اصالت و پدیداری سبک بارز باروک ایرانی در کاخها و بناهای کوچه و خیابان را فراهم اورد .

در ساخت ستون های دوره باروک ایرانی نبوغ بی حد بکار رفته است که از  ویژگی های اساسی آن می باشد. این دوره

دوره ی ستونهای نمایشی است که چون از گچ ساخته شده اند ( که در غرب بیشتر در ساخت دکور صحنه بکار می رود تا معماری ) نمایشی بودن انها بیشتر به چشم می اید . شکل پذیری و تجسمی بودن گچ ، امکان کنده کاریهای ظریف و ریزه کاری های را فراهم می اورد که می توان انواع گوناگون آنها را به سبک های مختلف ، با جزئیات و نواوریهای بسیار اصیل ، در اقتباس هایی که از ستون هایی کلاسیک ( ستون های دوریک ، ایو نیایی و مهم تر از همه قرنتی و مختلط )شده است به وفور دید.

شاید اتکای معماران به مدارک دست دومی چون کارت پستال و نقاشی ، و فقدان هر نوع اموزش رسمی به ایجاد فرم های جدیدی انجامید که از سر مشقهای اصلی الهام گرفته اند و شباهتی دور با انها دارند . این نکته را شاید بارز تر از هر جا بتوان در ستون هایی دید که مقطع چهار گوش و شش گوش دارند. و بر اغلب آنها ریزه کاریهایی تخت و دو بعدی دیده میشود و یا در ستونهایی که برداشت هایی تازه از ( عمدتا ) سر ستون های ایونیانی یا سر ستون هایی با تزئینات شاخ و برگ اند می باشد ،در اغلب این ستون های غیر مدور چنان تجریدی بکار رفته که حیرت اور است و در عین حال می توان در انها اشاراتی به ستون های کلاسیک را دید که منبع الحامشان بوده است .

معماری قاجاری مدتها بعد از انقراض سلسله ی قاجاریه همچنان در کاخها و بناهای خیابان های تهران حضور داشت. حدود 100 سال همان فرمها و همان سبک ها راه خود را دنبال کردند – یعنی از زمان جوانی ناصرالدین شاه تا انقلاب مشروطیت و روزگار عشقی و عارف ، زمان دهخدا و انتشار روزنامه ی صوراسرافیل ، تاسیس مجلس مظفری ، به توپ بستن همان مجلس به فرمان محمد علی شاه ، حکومت در تبعید احمد شاه ، جنگ اول جهانی ، و به تخت نشستن رضا خان که تحولاتی جدی ، همچون پایه گذاری سلطنت جدید و نظمی جدید ، به همراه داشت و ... نهایتا باروک ایرانی کم کم را ه را به دیگر فرم ها و سبک های معماری واگذار کرد ، اما با این همه اهمیت خود را برای مدتی طولانی همچنان حفظ کرد .

تهران در این دوره تا حد زیادی همچنان در حصار های سبک رنسانس زمان ناصرالدین شاه محصور مانده بود . اگر محلات جدید شهر را بررسی کنیم ، بخصوص محله ی دروازه دولت و حتی نادری ، بهارستان و امیریه که پس از تخریب حصارها و پر کردن خندق ها به فرمان رضا شاه ساخته شد ، باز هم نمونه های فراوانی از سر ستون های قرنتی ، مختلط ایونیایی و دوریک به سبک باروک ایرانی را میابیم که معماران و بناهای هنرمند ایرانی انها را در خورذوق خود بنا کرده اند .

البته معماری اروپایی نیز بی حرکت و راکد نمانده بود و دوره ی تغییر و تحولاتی گسترده را می گذرانید . بذر مدرنیته که از مدتها قبل حتی در زمان بازدید و اقامت شاهان و شاهزادگان قاجار در پایتخت های اروپایی پاشیده شده بود ، به بار می نشست و ثمره ی آن فرم های نو و تکنولوژی جدید ساخت بود .

نیروهای مدرنیسم که از اواسط قرن نوزدهم به میدان امده بودند ، داشتند معماری اروپا را تغییر می دادند . کلاسیسیسمی که در بوزار و جنبش شهر زیبا در نمایشگاه کلمبیایی شیکاگو و در بناهایی چون یاد بود ویکتور امانوئل در ایتالیا تداوم یافته بود جای خود را به جنبش ارت دکو میداد ، و به عنوان سر اغاز معماری مدرن در سبکی جدید و خیره کننده همچون اثار پره ، لوس و واگنر جلوه گر می شد .

در این زمان به نسل جوانتری از معماران ایرانی اموزش دیده در غرب نیاز بود تا این جهش یک شب از باروک به مدرنیسم را تحقق بخشند ، اما تا استانه ی جنگ جهانی دوم چنین نشد و حتی پس از جنگ هم باروک ایرانی همچنان دوشادوش سبک مدرن زینت بخش خیابان ها بود .

+ نوشته شده توسط وحید محمدی در  ۸۸/۶/۹ و ساعت 21:1