الازهر، دانشگاهی در قالب یک مسجد

دانشگاه جامع الازهر مصر با بیش از هزار سال قدمت، عنوان قدیمی ترین دانشگاه جهان را به خود اختصاص داده است.
تأسیس جامع الازهر به دوران حکومت فاطمیون برمی گردد. فاطمیون از بزرگترین سلسله‌های حکومتی آفریقای شمالی بودند.خلفای فاطمی منسوب به حضرت فاطمه و شیعه اسماعیلی هستند.
بنیان گزار مسجد جامع الازهر ،" جوهر کاتب صقلی" سردار "معزالدین الله" چهارمین خلیفه‌ی فاطمی بود که در پی فتح مصر و شهر قاهره، به فرمانش مسجد الازهر در جنوب شرقی وبه سمت قصر خلیفه در میان محله‌ی ترک و دیلم ساخته شد.

کار احداث الازهر در 4 آوریل 970 میلادی شروع شد و در 22 ژوئن 972 میلادی به پایان رسید و در همان رمضان نخستین نماز جمعه در آن اقامه شد....

دانشگاه جامع الازهر مصر با بیش از هزار سال قدمت، عنوان قدیمی ترین دانشگاه جهان را به خود اختصاص داده است.
تأسیس جامع الازهر به دوران حکومت فاطمیون برمی گردد. فاطمیون از بزرگترین سلسله‌های حکومتی آفریقای شمالی بودند.خلفای فاطمی منسوب به حضرت فاطمه و شیعه اسماعیلی هستند.
بنیان گزار مسجد جامع الازهر ،" جوهر کاتب صقلی" سردار "معزالدین الله" چهارمین خلیفه‌ی فاطمی بود که در پی فتح مصر و شهر قاهره، به فرمانش مسجد الازهر در جنوب شرقی وبه سمت قصر خلیفه در میان محله‌ی ترک و دیلم ساخته شد.

کار احداث الازهر در 4 آوریل 970 میلادی شروع شد و در 22 ژوئن 972 میلادی به پایان رسید و در همان رمضان نخستین نماز جمعه در آن اقامه شد.

لغت « جامع » یعنی مسجد بزرگ ومسجدی که در آن نماز جمعه می‌خوانند.این گونه مساجد نخستین بار درزمان پیامبر اکرم (ص) ساخته شدند. چون در این مساجد علاوه بر مسائل دینی و سیاسی ، مسائل علمی نیز یاد داده می شود، عنوان «‌جامع» یا « دانشگاه‌های عمومی اسلامی» برای آن به کار رفت.

اما در سال 988 میلادی، عزیز، پسر و جانشین "معزالدین الله" با توسعه مسجد جامع الازهر به طور اختصاصی دانشگاه علوم اسلامی الازهر را بنا نهاد که تا کنون با تغییراتی برجای مانده است.
 

واژه « الازهر » نیز به معنای تابش و پرتوافکنی است.البته گفته می شود "الازهر" به اسم زهرا لقب حضرت فاطمه اشاره دارد اما برخی معتقدند دلیل این نامگذاری درخشندگی آن در میان سایر اماکن مصر است.

دانشگاه الازهر طی قرون و اعصار متمادی دچار تغییرات و تحولات زیادی شده به طوری که در ابتدا مذهب شیعه در آن تدریس می شد ولی هم اکنون پایگاه اصلی یادگیری علوم مربوط به اهل تسنن است.

حتی گفته می شود دانشگاه الازهر در برهه ای از زمان به عنوان اقامتگاه بی خانمان ها شناخته می شد.بنای دانشگاه جامع الازهر همچنین جزو آثار مهم معماری اسلامی است و از لحاظ قدمت، ترکیب تاریخی و تزیینات داخلی آن ویژگی های منحصر به فردی دارد.

مسجد و مرکز آموزشی الازهر به دلیل اهمیت فرهنگی در دوران‌ مختلف توسعه و تغییر شکل یافته به طوری که ارتباط میان نوع معماری با فرهنگ جامعه در آن مشهود است.

الازهری که در زمان فاطمیون ساخته شد ،در زمان حکومت های دیگر توسعه پیدا کرد و بیشترین تغییر در زمان حکومت عثمانی ها در دانشگاه الازهر رخ داد.

در زمان های گذشته به معماری این دانشگاه اهمیتی داده نمی شد اما مقریزی نخستین مورخی بود که به تفصیل ساختمان الازهر را توصیف کرد و در کتاب" الخطط "خود در مورد معماری محراب‌ها ،کتیبه‌ها ، چلچراغ‌ها و قندیل ها سخن گفته است.

نوع معماری در این دانشگاه نمونه ای بارز از معماری اسلامی و عربی است اما در دوره های مختلف با توجه به نوع معماری آن دوران ها ، معماری چندگانه در این بنا دیده می شود.

این بنا با گذشت زمان توسعه یافته و به آن می توان نام موزه ای از معماری های مختلف را داد چراکه شیوه‌های گوناگون معماری اسلامی و تزیینات ساختمانی را در خود جای داده است.در این بنا مجموعه‌ عظیمی از طاق‌ها و ستونها به سبک‌های مختلف دیده می شود.

الازهر در اصل مسجدی بود که به سبک کلاسیک مساجد ساخته شد وتغییرات عمده‌ الازهربر اثر نفوذ سبک معماری آفریقای شمالی در آن به وجود آمد.

بر این پایه وسعت فوق العاده‌ای به شبستان مرکزی مسجد داده شد و آن را به نوعی تالار تشریفاتی خاص جشن‌ها تبدیل کرد . معماری الازهر با عقیده‌ عبادت و پرستش ساده و بی پیرایه تناسب کامل دارد.

قدیمی ترین قسمت مسجد، سالن اصلی نمازگزاران است که پنج راهروی موازی آن را شکل می دهد.یکی از زیباترین بخش های دانشگاه الازهر پنجره های قوسی شکل آن است که در دوره فاطمیون شکل گرفته و دارای طراحی جذابی است .در قرن 15 میلادی پنجره های کلیسای معروف کرومرد انگلیس از این بنا الگو برداری شد.

در قرن 18 میلادی و در زمان حکومت عثمانی ها ، الازهر توسعه چشمگیری داشت و دومین سالن بزرگ نمازگزاران در آن ساخته شد.در آن دوران بسیاری از ساختمان های داخلی بنا در هم ادغام شدند.

الازهر در حال حاضر حدود 12 هزار متر مربع یعنی بیش از دو برابر دوره‌ی فاطمی مساحت دارد و بر فراز آن 5 مناره دیده می شود.